تقويم
گاهشماري شيوه تعيين و نگهداري و تنظيم حساب زمان و تاريخ است كه محور آن سال مي‌باشد. در جهان شيوه‌هاي گوناگوني از گاهشماري رواج دارد.
گاهنامه يا سالنما (سالنامه) يا تقويم بيشتر به محاسبه و نمايش يك‌دوره يا يك سال گفته مي‌شود.
در لغت نامه دهخدا ذيل اين كلمه معاني مختلفي آمده است، از جمله: محاسبه كردن وقت‌ها، اوراقي چند كه در آن حركات كواكب و تأثيرات آن را نويسند، گاه‌شمار و ...
در قرآن «لقد خلقنا الانسان في احسن تقويم»[۱] تقويم به معني اندازه، تناسب، تعديل و تركيب آمده است. در تفسير تاريخ طبري مي‌خوانيم: «از بهر آن گفت في احسن تقويم كه آنگه، كه آدم را بيافريد؛ هيچ خلق بر پشت زمين نبود نيكوتر از آدم، از بهر آنكه خداي عزوجل او را به يد خويش بيافريد و يد اين جايگاه قدرت است.»[۲] در تفسير نمونه ذيل اين آيه آمده است: «تقويم به معني در آوردن چيزي به صورت مناسب و نظام معتدل و كيفيت شايسته است و...»[۳]
تقويم در اصطلاح نجومي، مجموعه‌اي از اصول و قوانين است كه براي تنظيم زمان و تطبيق سال حقيقي (مدت زمان يك دور كامل زمين به دور خورشيد) با سال مجازي (مدت زماني كه انسانها در محاسبهٔ سال و تقسيمات آن در تقويم به كار مي‌برند) و چگونگي تقسيم آن به بخش‌هاي كوچكتر، جهت انجام امور كشاورزي، مالي، آييني، اجتماعي، زناشويي، شرعي و انجام فرايض ديني مورد استفاده قرار مي‌گيرد و در زبان فارسي با كلمه «گاهشماري» و در شكل مدون آن با «گاهنامه» مترادف است.[۴] در متون قديمي، كتيبه‌ها و ديوارنبشته‌ها واژه‌هايي مانند «معرفة المواقيت» و «دفتر السنه» نيز ديده مي‌شود.
در بعضي از جوامع اين اصول و قوانين نه بر اساس گردش زمين به دور خورشيد بلكه بر اساس گردش كره ماه به دور زمين محاسبه و تدوين شده‌اند.
انسان متمدن در كنار ديگر نشانه‌هاي تمدن، از تقويم به عنوان وسيله‌اي براي مشخص كردن زمان استفاده كرد. سنگ نبشته‌ها، كتيبه‌ها و كنده‌كاري‌هاي ابنيه‌ها مي‌تواند شاهدي محكم بر اين مدعا باشد.
برچسب: ،