شبكه ما

هليوم (Helium) با نشان شيميايي He يك عنصر شيميايي با عدد اتمي ۲ و وزن اتمي ۴٫۰۰۲۶۰۲ است. اين عنصر، بي بو، بي رنگ، بي مزه، غيرسمّي، از ديدگاه شيميايي بي اثر و تك اتمي است كه در جدول تناوبي در بالاي گروه گازهاي نجيب جا دارد. دماي ذوب و جوش اين ماده در ميان ديگر عنصرها بسيار پايين است به همين دليل در دماي اتاق و البته در بيشتر موارد به صورت گازي است مگر شرايط بسيار ويژه‌اي بر آن گذرانده شود.

هليم بعد از هيدروژن دومين عنصر سبك كيهان است و از لحاظ فراواني هم باز بعد از هيدروژن در جايگاه دوم قرار مي‌گيرد گرچه باوجود كاربردهاي بسيار مهم و حياتي كه دارد بر روي زمين بسيار كمياب است. نزديك به ۲۴٪ از جرم گيتي سهم اين عنصر است كه اين مقدار بيش از ۱۲ برابر تركيب تمام عنصرهاي سنگين است. هليم به همان صورت كه در خورشيد و مشتري يافت مي‌شود در جهان پيدا مي‌شود و اين به دليل انرژي بستگي (به ازاي هر هسته) بسيار بالاي هليم-۴ نسبت به سه عنصر ديگر پس از آن در جدول تناوبي است. بيشتر هليم موجود در گيتي، هليم-۴ است و گمان آن مي‌رود كه در جريان مه بانگ پديد آمده باشد. امروزه با كمك واكنش‌هاي همجوشي هسته‌اي در ستاره‌ها، گونه‌هاي تازه‌اي از هليم ساخته شده‌است.

واژهٔ هليوم از واژهٔ يوناني هليوس به معناي «ايزد خورشيد» گرفته شده‌است. زماني كه هنوز هليم شناخته نشده بود، ستاره‌شناس فرانسوي ژول ژانسن در جريان خورشيدگرفتگي سال ۱۸۶۸ براي نخستين بار در طيف‌سنجي نور خورشيد، خط زرد طيفي هليم را ديد; براي همين، هنگامي كه از نخستين كساني كه هليم را شناسايي كردند ياد مي‌شود نام ژول ژانسن در كنار نام نورمن لاكير جاي مي‌گيرد. در جريان همان خورشيدگرفتگي، نورمن لاكير پيشنهاد كرد اين خط زرد مي‌تواند به دليل يك عنصر تازه باشد. دو شيميدان سوئدي با نام‌هاي پر تئودر كليو و نيلز آبراهام لانگلت در سال ۱۸۹۵ اين عنصر را شناسايي و اعلام كردند. آن‌ها هليم را از سنگ كلويت كه معدن اورانيم است بدست آوردند. در سال ۱۹۰۳ منابع بزرگ هليم در ميدان‌هاي گازي ايالات متحده پيدا شد كه يكي از بزرگترين منابع اين گاز است.

يكي از كاربردهاي مهم هليم در سرماشناسي است. نزديك به يك-چهارم هليم توليدي در اين زمينه بكار مي‌رود. ويژگي خنك سازي هليم به ويژه در خنك كردن آهن‌رباهاي ابررسانا مهم است. اين آهن رباها به صورت تجاري در اسكنرهاي ام آر آي كاربرد دارد. كاربرد صنعتي ديگر هليم در فشار وارد كردن براي نمونه به عنوان گاز تخليه كننده‌است. همچنين به عنوان هواي محافظ در جوشكاري با قوس الكتريكي، در فرايندهايي مانند كشت بلورها در ساخت قرص‌هاي سيليسيم از اين گاز بهره برده مي‌شود. نزديك به نيمي از هليم توليدي در اين زمينه كاربرد دارد.